Afyon valiliği 2021 senesini “Afyon Aile Yılı” olarak ilan etti.
2020’nin “Afyon Sevgi Yılı” olması, covid 19 virüsü, afetler ve ecelin bizden kopardığı aile bireylerimizin, akrabalarımızın, sevdiklerimizin değerini anlamamız açısından çok isabetli bir karardı. 2021 Afyon Aile Yılı acıların, sevinçlerin ve her geçen gün daha da zorlaşan hayatın, aile bireylerinin birbirine kenetlenmesini sağlamasından dolayı çok önemlidir.
Afyon’da yaşayanların kültürleri Orta Asya’dan gelen 24 Oğuz boyunun gelenek ve göreneklerinin yerleşik hayata uygulanarak birebir devam ettirilmesi şeklindedir.
Özellikle aile hayatı ve kuralları Orta Asya Türk kültürüyle aynıdır.
Selçuklu ve Osmanlı Devleti zamanında Afyon’a yerleşen farklı milletlerin dillerinden, yaşamlarından karşılıklı etkileşim olmuştur.
Afyon Merkez nüfusu sosyolojik ve kültürel olarak;
Afyon’un Yerlileri
Köyden şehire yerleşen halk arasında Goca Afyon’lular denilenler
Yörükler, Türkmenler
Göçmenler
İş, evlilik nedeniyle gelen eller yani yabancılar olarak ayrılır.
Aile hayatları dilleri, adet,
gelenek ve görenekleri kendi atalarından etkilenmiştir. Afyon evlerinde tıpkı bir zamanların kıl çadırlarında olduğu gibi büyükler, oğullar, gelinler, kızlar ve torunlar birarada yaşayarak büyük bir aileyi oluştururlar. Aile apartmanları bu birlik beraberliğin yeni devire ayak uyduruşudur.
Afyon’un yerlileri sülalenin lakabıyla bilinir. Misal Edikciler Sülalesi. Edikcilerin Essan. Edikcilerin Essan’ın oğlu Amet.
Edikcilerin Nori’nin gızı Minire. Edikcilerin Amed’in oğlu İbrehem’in oğlan Alessan. Merkezde kişilerin kendi lakabı genellikle yoktur. Sülalenin adıyla anılırlar.
Aile bireylerinin kendi içindeki isimleri aynı evde yaşamaya, iş bölümüne, büyük küçük saygısı ve sevgisine göre belirlenir.
Afyon’un yerlisi bir ailenin en büyükten küçüğe doğru üç kuşak sıfatları:
Büyük dede, büyük nine.
Bubanne, ananne, dedeler.
Gayınna, gaynata, dünür anne, dünür baba.
Goca emmi eşi büyük anne, Emmi eşi küçük anne, amcalara ve hanımlarına böyle denir.
Kardeşler en büyük erkeğe ağa diye hitap eder. Ortanca erkek kardeşe abe der. Gelinlere daha çok ilkse goca veya böyük gelin, sonrakilere gelinaba, güccük gelin denir.
Ailenin çocukları anne tarafına ister birinci derece ister uzak olsun erkeklere dayı eşine yenge, hanımlara teyze eşine enişte diye hitap eder. Baba tarafına da aynı şekilde uzak veya yakın amca yenge, hala enişte der.
Evliler eşlerinin kardeşlerine gayın, gayın oğlan, baldız, bacanak derken birbirleri arasında kardeş hanımları elti herifin kız kardeşleri görümce olurlar.
Kardeş çocukları birbirine bu benim kuzenim demez. Emmoğlu, emmigızı, dayıoğlu, dayıgızı,
Dezeoğlu, dezegızı diye hitap eder.
Aile bağları özellikle Afyon’un yerlileri arasında olmak üzere bütün merkez veya köylerinde yaşayan tüm şehir halkında güçlüdür.
Afyon’da yaşayan Türkmen ve benim gibi yörüklerde sülaleler lakabıyla bilinirler.
Mesela Kelikliler Sülalesi. Sülaledeki kişilerin kendi lakapları vardır. Misal Keliklilerden Hıkıdık Irza, Keliklerin Cicili Ellez’in gızı Gıyneşik Hatca, Keliklilerin Lavırdak Marem’in oğlu Gavlak Ercep…
Merkezdeki yerlilerden farklılık gösteren bazı aile içi sıfatlar:
Dedelerin eşlerine nene veya ebe.
Halaya bibi
Kızkardeşe bacı
Erkek kardeşe aga
Emmi eşlerine aba
Afyon’da aile birliği ve beraberliğinin güçlenmesi için akraba günleri, ramazan davetleri, hatırsoralar, gözaydınlar,
asker şenlikleri, düğünler, cenazeler, mevlütler, bayram gezmeleri, hasta ziyaretleri aksatılmadan öndüç esasıyla hediyeleşerek nesilden nesile aktarılması sağlanır.
Ataya, anaya, babaya yaşlılığında hastalığında bakmak, muhannete muhtaç eylememek her evladın görevi, aile olmanın en önemli şartıdır. Ölüm döşeğinde son nefesi verebilmek için dahi ailenin helalliğine ihtiyaç vardır. Ailenin her bireyinin kıymeti yaşarken gösterilmelidir.
Allah hepimizi gönül gurbetinde ailemize hasret bırakmasın.
Not:Yazımdaki sülale ve lakaplar gerçek değildir sadece örnek vermek amacıyla yazılmıştır.
