Fatma Yılmaz, "Afyon Eski Kasaplar Çarşısı" başlıklı bir yazı kaleme aldı. İşte o yazı...
Afyon’u meşhur eden ,sonra kaderine terkedilen çarşı…
Afyon’un en çok vefa borcunun olduğu çarşı…
Afyon’u kalkındıran çarşı...
Afyon’a etli yemek yaptıran ,ete doyuran çarşı…
Eski Kasaplar Çarşısı:Afyon merkezde Bedesten Çarşısının arkasında ,Köprübaşı Caddesindeki çınar ağacının yan arasında,
Yemeniciler ve Bakırcılar Çarşısına komşu
4 ila 50 metrekare yan yana ,karşılıklı kasap, sakatat ,sucuk dükkanlarından oluşan tarihi bir çarşıdır.Kasaplar Çarşısı artı şeklinde ortasında sokak çeşmesi olan sıralı küçük dükkanlardan oluşur.
1980’li yıllara kadar sokak çeşmesinden kasaplar su ihtiyaçlarını karşılardı.Sonradan dükkanların içlerine su verildi.
Köprübaşı ,Kömürcüler ,Bedesten ve Demirciler olmak üzere dört girişi vardır.
Tarihi kayıtlarda 16.yüzyılda bu civarda beş adet kasap dükkanı olduğu yazılıdır.19.yüzyıla gelindiğinde sayının 20’yi geçtiği; cumhuriyetin ilk yıllarında 55 adet kasaba ulaştığı belirtilmektedir.
Kasaplar Çarşısının dibinde Arasta (Germiyan) Mescidi vardır.Arasta Mescidi 1355 yılında yapılmıştır.
1575 yılı tarihli kayıtlarda Arasta Mescidi yanında Kasaplar Çarşısının olduğu yerde günümüzde var olmayan Arasta Hanı bulunurdu.Sokağın iki yanında sıralanmış tonoz veya çatı ile örtülmüş aynı malı satan dükkanlara arasta denir.
Kasaplar Çarşısı ve Afyon çarşılarının geneli arastadır.
Afyon’un et ihtiyacını sadece kasaplar çarşısı karşılardı.Kasap dükkanlarının hepsi buradaydı.Et sakatat sucuk almak isteyenler Kasaplar Çarşısına giderdi.Afyon’un en işlek caddesi ve çarşısıydı.Ayrıca çarşı içinde tarihi lezzetiyle ünlü bir lokanta bulunur.
Yıllar içinde önce yıkılan Hal Binasına 11 adet sonra da 1980’lerde Yukarı Pazar’da bir kasap dükkanı açıldı.Uzun Çarşı ve ara sokaklarında Mecidiye ,Saraçlar başta olmak üzere tüm mahallelerde kasaplar zamanla yayılmaya başladı.
Kasaplar Çarşısı İşleyişi:
Celepler köylerden ve pazarlardan topladıkları manda ,dana ,düve ,inek,
Cezre (Koyun ,keçi ,kuzu ,koç ) ve deve gibi hayvanları Belediye Mezbahanesine getirirlerdi.Pazar günü haricinde altı gün açık olan Belediye Mezbahanesi İzmir İstasyonu mevkisindeydi. İtfaiye binasının olduğu yerdeydi.
Mezbahaneye kesim için getirilen hayvanlar veteriner kontrolünden geçirilirdi.Belediye bünyesinde çalışan işinin ehli işçiler tarafından dini vecibelere uygun şekilde kesimler yapılırdı.
Mezbahanede kesilecek hayvanların buduna yağlı boya ile numaralar verilirdi.Kasaplar bu numaralardan kendi hayvanının etini sakatatını bilirlerdi.Ciğerler,işkembeler vs.numaralıydı.Misal:Kasap Alessan’ın numarası 2 ise danada ,ciğerde ,işkembede
2 yazardı.Akşam sahibine teslim edilirdi.
Belediye mezbahanesinde sağlığa uygun denetimli bir biçimde kesildiğine dair etlere mühür vurulurdu.Kaçak kesimin önüne geçmeye çalışılırdı.Mezbahaya kassabiye, kesim taşıma hizmet parası ödenirdi.
Kasaplar Çarşısının içinde Afyon Et Borsası bulunur adına DERİLİK denilirdi.Deriliğe gelen etler ,sakatatlar ve hayvan derileri buradan satış için dağıtılırdı.Toptan alım yapılır.Halka et borsasında belirlenen fiatlarda et ,sakatat satışı yapılırdı.
Derilikte toplanan hayvan derileri iyi para ederdi. Debbağhane ve tabakhanelere işlenmek üzere satılırdı.Şehir dışına et, sakatat ve toptan deri satışı yapılırdı.
Dericiliği ile ünlü Uşak bu şehirlerin başında gelir.
Afyon’da Mevlevi Mahallesinde hayvan derisi işleyen debbağhaneler vardı.
Akar çay kıyısında tabakhaneler bulunurdu.
1990’ların sonuna kadar Karşıyaka Mahallesine girmeden Akar çayın üzerindeki eski köprünün oradan kemik fabrikasından etrafa burnunun direğini kıran pis bir koku yayılırdı.
Fabrika daha uzağa taşındı da koku bitti.
Afyon’da en önemli iş kolu hayvancılıktı.
Kale eteklerindeki tarihi Çavuşbaş ,Kale ,
Yukarı Pazar ,Mecidiye ,Mevlevi gibi mahallelerde eski kasapların evleri ve imalathaneleri vardı.
Eski evlerde ahır ,samanlık bulunurdu.
Kasaplar hayvan yetiştiriciliği yapardı.
2000’lerden önce o eski sokaklardan sığır sürüleri geçerdi.Sucuk imalathanelerinde mahallenin bazı hanımları çalışırdı.
Sucuklar sokaklarda askılarda günletilirdi.
Kasaplar büyükbaş küçükbaş haricinde deve de kestiklerinden eski sokaklardan ev boyu develer geçerdi.
Mandaya Afyon’da dombey denir.
Yakın geçmişe kadar bu narin huylu hayvanlar yetiştirilirdi.Kasaplar Afyon sucuğuna dombey etinden katarlardı.
Kasaplar her sabah küçücük dükkanını açar.
Kapısının önünü süpürür.Tezgahındaki günlük et ,sakatat ,sucuk neyi satıyorsa çengeline asar.Tezgahını siler ,müşterisini beklerdi.
Kasaplar Çarşısı esnafı aynı ve benzeri ürünler sattıkları halde rekabetten çok dükkan komşuluğu yaparlardı.
Kasaplar Çarşısının ortasındaki çeşmenin orda mangallar yakılırmış.
Küçük tüpün üzerine büyük tencere içine sucuklar doğranıp içine su katılarak ekmeği yağına batırarak birlikte yenirmiş.
Kasaplar Çarşısı sokakları bir zamanlar çiğ et ve askılarda asılı sucuk kokardı.
Mahalle fırınına akşamdan konmak üzere kelle ve ayak satın alan müdavimleri vardı.
Müşterisi hiç eksik olmazdı.
Kurban Bayramlarında kasaplar ekstra çalışırdı.Kurban etinden kıyma çekilirdi.
Belediye Mezbahanesi Özel Et Kombineleri açılınca işlevini yitirdi.
Özel kombineler Afyon’dan Türkiye’ye et ve sucuk satışları yapmaktadır.İstanbul’un et ihtiyacını Afyon karşılar ;tespiti boşuna değildir.Ortadoğu ve Avrupa’ya sucuk ihraç eden Afyon firmaları vardır.
Afyon Sucuğu tadı ,baharat dengesi ve kalitesi ile dünyaca meşhurdur.
Afyon et ,sucuk ve pastırması rakipleriyle yarışsa da bir numaradır.
Afyon’un meşhur kasaplarının önünde sucuk ,pastırma almak için özel olarak uzun yoldan gelinip sırada beklenir.
Zaman Kasaplar Çarşısına yaramadı.
Yeni nesil ata mesleğini sürdürmek istemediğinden çarşıdaki dükkanını kapattı.
Kasaplığı başka mahallelerde yaptığı için çarşıdaki küçük dükkanını kapattı.
Büyük et endüstrisi olduğu için çarşıdaki dükkanını kapattı.
Hayvancılık sektörü maliyeti arttığı küçük dükkandan kâr edemediği için kapattı.
Her kapanan kasap dükkanı nedeniyle Kasaplar Çarşısında giderek müşterinin ayağı kesildiğinden siftah edememekten dükkanını kapattı.
Kasaplar Çarşısında kepenkler indikçe ses soluk kesildi.Et kokusu bitti.
Kasaplar Çarşısında 4-5 tane sakatat satan dükkan dışında eski kasaplardan kimse kalmadı.
Kasap dükkanlarından bazıları farklı meslek kollarında satışa açıldı.
Kasaplar Çarşısı yeniden canlandırılmalı.
Aslına uygun hatta daha iyi bir şekilde restore edilmeli.
Afyon sucuğu satan dükkanlar olmalı.
Afyon sucuk döner satan mini lokantalar açılmalı.
Ciğer ,kokoreç ,uykuluk pişirip satan lokantalar açılmalı.
Kasaplar Çarşısında yine sadece çiğ veya pişmiş et satılmalı.
Çarşıda geçmişten bugüne Afyon hayvancılığının tarihini hatırlatan resimler,
Heykeller ve canlandırmalar olmalı turizme açılmalı.
Kasaplar Çarşısı aslına uygun yaşamalı.
Esnaf ve resmi kurumlar birlikte çalışıp çarşı yok olmaktan kurtarılmalıdır.
Afyon’un et ve et ürünleri üzerine cazibe merkezi Kasaplar Çarşısı yapılmalıdır.
Kekik kokan Afyon dağlarında ,yayla ve otlaklarında yayılan yerli üretim hayvanların etine yabanınki çıkamaz.
Hayvancılık kurtulursa Kasaplar Çarşısı canlanır.
Afyon Eski Kasaplar Çarşısı ,Yeni Kasaplar Çarşısı olsun ;çarşımız bereketiyle yaşasın.
Kurban Bayramınız mübarek olsun.
