Afyon Sultandağı,nisan sonu mayıs başı.
Apapak ağardı kiraz dalları…
Al kiraza ak karlar yağıvedimiydi dahabi datlanıveri.
Kiraz mevsiminde ağaçlar ak ipek gelinlikle mahçup gelin misali pembe yapraklarıyla rüzgarda ırlanırlar.Cennetin dünyadaki yansıması ginez,o denli muhteşemdir görseli.
Kiraz ağacının dalına ak taçlı,toz pembe yapraklı çiçek gondumuydu don vurmasın,dolu yağmasın,amandiyen zarar ziyan olmasın duası edilir,yürekten.
Goley değildir,bir kiraz ağacının bakımı,üretmesi,sulaması.Diktin ağacı goyvedin olmaz.Ünlü starlarların,sultanların kaprisi vardır.İlgi ister,emek ister,heranına para ister.Üstüme yatırım yap ki bende sana gazandıren der açıkca.Hasat bitene kadar ezgisine oynattırır.Dozunda ilaçlecen ki böceklenmesin,para.Tarlaya tonla ilaç verilir.Çiçeğe budecen ki bol meyve versin,emek.Garerinde vaktinde sulecen,para.Ağaçlara kaliteli gübre vercen,para.Mesela en kötü gübre 180-200 lira.Sabahtan akşama kadar goca tarlanın ağaçlarını traktörle dolancen hem para hem emek.Mazot para.Devlet yılda cüzzi miktar mazot desteği verir.Kurda kuşa dideletmecen.Çiçeklenince başını beklecen gaçarı yok.
Sen ona kalbini vercen ki ağaç da sana kalp gibi meyve versin.
Sultandağı kirazı tabiri caizze daştan galbe benzer.Napolyon kirazı der yöre halkı çok para kazandırdığından haklı olarak.Meyvesi en az 26 çap olursa ihraç edilebilir.Nopolyon kirazı 30-40 çap büyüklüğünde meyve verir.
Çapı 26 dan büyükse dış Pazar,küçükse iç Pazara satılır.
Aradaki fiat farkı önemlidir.Misal iç pazarda 2,5 dış pazarda 9-10 lira.Belli bir taban fiatı yoktur.Bu durum çiftçiyi zorlar.Napolyon bol sulu,ergini bordo,ermemişi kırmızı renkte,dal oyuğu içine göçgün çok lezzetli kirazdır.Hem cinsleri 10 güne kadar zor dayanırken napolyon kirazı 15 gün bozulmadan durabilir.
Namı dünyaya yayılmıştır.90’larda İngiltere Kraliyet sofrasında yerini almış.Kraliçe’ye her zaman bu kirazdan isterim,dedirtecek kadar lezzeti bağımlılık yapmıştır.
Nopolyon hasatı meşaggatli ve pahalıdır.Kirazlar dalını kırmadan,ezilmeden, zarar verilmeden itinayla toplanıp boyutlarına göre kasalanmalıdır.Bunun için ehil işçi lazımdır.Yakın veya uzak köylerden servis araçları,traktör kasaları veya patpatlar ile işçi toplamaya gidilir.Dayı başı denilen kadın veya erkeklerle anlaşılır,işçi bulunması istenir.Türk tarım işçisi ustadır,iyi çalışır yevmiyesini vaktinde ister.Yevmiyesi asgari ücretin bir gününe eşdeğerdir.80 ila 100 tl arasına tekabül eder.İşçi tam yevmiye almak için yemeğini yanında götürür.Suriyeli işçi çalıştıran yetiştiriciler de vardır.
Üretici kendi kasasıyla,alıcı kendi kasasıyla almak ister.Kasa boyu farklıdır.
Alıcılar pazarcılar,ihracatcılar ve hal tüccarlarıdır.Üretici haklı olarak 10 ister,alıcı 8 verir.Üretici 5 ister alıcı 2,5 verir pazarlık gızışır.Orta yol bulunsa da bunca masraf,emek çiftçinin yüzünü tam manasıyla güldürmez.Mazot,işçi parası,gübre,sulama,ilaçlama için çektiği banka kredisi ödemesi vardır.Ev geçindirip, çocuk okutması lazımdır.Çiftçinin hasat sonu kazandığı para,riskini emeğini karşılayacak büyüklükte olmalıdır.Aralık ocak ayında kar yağsa kiraz ağaçlarını besler,nisanda kar yağsa kiraz çatlar zarar olur.Şiddetli yağış olsa çiçeği döker.Dolu,don vursa ürün ziyan olur.Değişen iklim şartları en büyük risktir.
İhraç edecek ülke anlaşmaları önemli diğer riskdir.Tarım kredi kooperatifleri,tüccarlar,
pazarcılar,ihracat bilir kişileri ve
bankalar arasında helak olur kiraz üreticileri.
Birlik olabilseler,devlet kiraz taban fiatı belirlese hem çare hemde güvenceleri olur.
Sultandağı çiftçisinin kiraz yetiştiriciliği 1940’ları bulur.Dağlarında kendiliğinden gavak ağacı büyüklüğündeki yabani barazit kirazlarını tarlalarına dikip iki yıl içinde kalem ile aşılamışlardır.
Haşhaş,buğday,arpa,nohut ekili tarlalarına para etmeye başladıkca sadece aşılı kiraz ağaçları dikmişlerdir.Koca tarlalar kirazlık olmuştur.1980 sonrası iç-dış ticareti artmıştır.İhracatta söz sahibidirler.
1990’larda %80’i bulan kiraz ihracatıyla oldukca yüklü paralar kazanmışlardır.2000’ler tarım politikaları,küresel ısınma,iklimdeki ani değişimler,yetersiz çiftçi teşvikleri ile eskiye göre daha az kar getiren iş olmuştur.
Kiraz üreticisi günümüzde zor durumda demek yanlış olmaz.Devlet desteğine ihtiyacı olan sektörler arasında kirazcılık da yerini almıştır.
Sultandağı sadece para-para-parayı anımsatan napolyon kirazıyla bilinmez.
Ruj,oje,şurup,gıda boyası hammaddesi olarak kullanılan gılli kiraz ağaçlarıylada meşhurdur.Napolyon 26 çapsa gılli 20 çap büyüklüğünde kan gibi kırmızı sulu,eccik eşimsi balımsı daha tatlı,ergini koyu bordo renginde kirazlardır.Gılli kirazının rengi ele buleşince zor çıkar.Leke bırakır.
Sultandağı’na has Karaballı kirazı gılliye benzer bir kirazdır.Daha tatlı daha renklidir.
Alıcısı ilaç,kimya ve kozmetik sektörü,pazarcılardır.
İşlenmiş gıda olarak gılli ve karaballı kirazları Avrupa’ya ihraç edilir.
Mesela napolyon 10 liraysa gılli 2 liradır.Fiatlar geçen yıllara göre tahminidir.
Afyon’da bir tabir vardır ihtimalle gılli kirazından gelmekte veya tersidir.
Bunla daha gıli gıli dadından yenmeyo…
Beyaz kiraz yani stark gold Sultandağı’nda yetiştirilir.Kozmetik ve pastacılıkta çok kullanılır.
Geç olgunlaşır.Küçük boyutludur.
Sultandağı’nın göl klimalı havasında lezzeti rakiplerinden biraz daha üstündür.
Türkiye yıllık kiraz ihracatı %60 ise %30’u Sultandağı kirazıdır.
1116 yılında Anadolu Selçuklu’lar ile Bizanslı’lar arasındaki Bolybotum( Bolvadin) savaşı sırasında Sultan Müizzeddin Melikşah güneydeki dağa,Emir Mengücek de kuzeydeki dağın yamacına ordusunu yerleştirir.Sultanın çekildiği dağa Sultandağı denilmiştir.
Dereçine,Yakasinek,Yeşil Çiftlik beldeleri ile bilinir.Sultandağı eğitim seviyesi yüksek kültürlü bir Afyon ilçesidir.Köylüsü kasabalısı okumaya okutmaya önem verir.
Eber gölü ile Akşehir gölü’nün ortasında Batı Torosların uzantısı Sultandağı’nın annecinde kurulmuştur.Afyon’un sert ayazlı karlı kışı ile Göller Yöresinin nemli havası topraklarına bereket katmıştır.Sultandağı kirazı, Akşehir ile Eber Gölü’nün arasında ceryanda kalan havasından mı?toprağından mı?suyundan mı?gali eşsiz bir lezzete ve dayanıklılığa sahiptir.
Sultandağı napolyon kirazı yakınlarda Tadiki Kiraz adıyla tescillenip markalaşmış iç ve dış pazarda yerini almıştır.
Kiraz çiçekleriyle bezenmiş ağaçlar,bahçeler ziyaretçileri ve fotoğrafcılar tarafından resimlenir.
Giresun gibi adımızı kirazdan almadık ama dünyaya kiraz denince Afyon Sultandağı adını yazdırdık.
Afyon kirazıyla da dünyaca meşhurdur;kulaklara küpe olsun.
