Cumhuriyetimizin 95. yıldönümü dolayısıyla geçen hafta, bizi cumhuriyete götüren uzun ve zorlu yolun önemli kilometre taşlarını hatırlatmıştım.

Bu hafta ise cumhuriyetin ilanından bugüne yaşanan önemli gelişmelerden söz edeceğimi belirtmiştim.

Elbette ülkemizin bir yüzyıla yaklaşan bu süreçte her alanda yaşadığı tüm gelişmelere bir köşe yazısında değinmek olası değil.

Bu kapsamda anlamlı bir karşılaştırma yapabilmek için gazeteci yazar Emrah Gürkan’ın, yayımını cumhuriyetin 80. yıldönümüne denk getirdiği “80. Yılında Cumhuriyet -Ne Kadar Muasırlaşabildik?” kitabını tekrar inceledim.

Kitapta yer alan çok çeşitli alanlardaki yığınla istatistiksel veriden özellikle insani gelişme ve eğitimle ilgili birkaçını sizlerle paylaşıp bugünkü duruma değinerek salt bu konuda kabaca bir 80. Yıl - 95. Yıl karşılaştırması yapmak istiyorum.

Örneğin kitaptaki bilgilere göregeçmiş yazılarımda söz ettiğim BM İnsani Gelişmişlik Endeksi’nde Türkiye’nin yeri 2003 yılında 96 imiş. 2018’deki yerimizise 64. sırada. Hiç de azımsanmayacak bir gelişme.

Bir Yunan’ın 2003’te ortalama 10 yıl eğitim aldığını belirten yazar, bir Türk’ün ortalama eğitim süresininise 4.2yıl olduğuna dikkat çekiyor. 2018’de bu rakamın 7.5 düzeyine geldiğini görmek nispeten sevindirici.

Gürkan’ın araştırmasına göre 2003’te Türkiye’de yetişkinlerin yüzde 15’i okuma yazma bilmiyor imiş. 2017’de bu olumsuz rakam yüzde4.09’a gerilemiş durumda.

Kitapta ilgimi çeken bir başka veri de 400 bin olarak verilen kahvehane sayımız oldu. Bana hayli fazla gelen bu rakamı çok sağlıklı bulmayarak yaptığım küçük araştırmada, eski Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız’ın, Türkiye’de bin 118 kütüphaneye karşılık, 700 bin kahvehane bulunduğuna dair açıklamasına rastlamam durumu daha da bulanıklaştırdı. Neyse ki bir soru önergesine karşılık Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından verilen yanıtta yer alan kahvecilik, kıraathanecilik ve internet kafe işletmeciliğine ilişkin verilere görekahvehane ve internet kafe işletme sayısının 2017 yılında 99 bin 203 olduğu belirtiliyor. Halk kütüphanesi sayımız ise şu an 1.310. İşsiz güçsüz insanların vakit öldürdüğü kahvehaneleri kütüphaneye çevirmek ne kadar olası tartışılır ancak okumayı teşvik etme gereği ortada.

Gürkan’ın araştırmasına göre tarım dikkate alınmazsa 2003’te Türkiye'de işsizlik yüzde 14.5 civarında ve 18-24 yaş arası gençlerin yüzde 25'i işsiz. 2018’de resmi işsizlik rakamları yüzde 10 ile 17 arasında değişkenlik gösteriyor ve maalesef üniversite mezunları arasındaki işsizlik oranı hala çok yüksek. İstihdam konusunda daha alınacak çok yolumuz var.

Diğer konulardaki gelişme, yerinde sayma ya da gerileme durumlarını analiz etmek yeni bir kitap yazılmasını gerektireceği için uzmanlarına bırakmakta yarar var.

* * *

Ben bu noktada rakamsal karşılaştırmaları bırakıp yıllar içindeki gelişimimizin önemli basamaklarını zamandizinsel bir bakış açısıyla ele alacağım.

Bildiğiniz üzere bu 29 Ekim’de dünyanın en büyük havalimanı olacak İstanbul Havalimanının açılış töreni gerçekleştirildi.

Böylesine önemli gelişmelerin bilinçli olarak 29 Ekimlere rastlatılması cumhuriyet tarihimizde eski bir gelenek.

Gelin ilk yıllarından itibaren 29 Ekimlerde ve o günü kapsayan haftalarda cumhuriyet kutlaması anlamında neler yapılmış bir göz atalım.

1924: Türkiye-İspanya Dostluk Antlaşması imzalandı (28 Ekim). TBMM 2. binasına taşındı. Cumhuriyet Bayramı’nın ilk kutlama töreni bu binada yapıldı (29 Ekim).

1925: Türkiye-Yugoslavya Barış ve Dostluk Antlaşması imzalandı (28 Ekim). Cumhuriyet’in yıldönümü şenlikleriyle beraber İstanbul’da şapka kullananlar çoğaldı (29 Ekim).

1927: İlk nüfus sayımı yapıldı: 13.648.270 (28 Ekim). St. Nazaire firmasıyla Bahriye Vekili İhsan Bey arasında Yavuz savaş gemisinin onarımı antlaşması imzalandı (30 Ekim).

1928: CHP grup toplantısında Latin harfleri konusunda karara varıldı (31 Ekim).

1929: İstanbul-Berlin ilk hava postası başladı. Osmanlı Ceza kanunu yürürlükten kalktı (25 Ekim). İstanbul’da Askeri Müze hizmete girdi (30 Ekim).

1930:Ankara'daki Cumhuriyet Bayramı törenlerine Yunanistan başbakanı Venizelos da katıldı (29 Ekim).Türkiye-Yunanistan Dostluk ve Ticaret Antlaşması Ankara’da imzalandı (30 Ekim).

1933: Cumhuriyetimizin 10. yıldönümü yurdun dört bir köşesinde içten gelen sevgi gösterileri ve büyük törenlerle kutlandı. Gazi Mustafa Kemal Paşa 10. Yıl Nutkunu okudu. Faruk Nafiz Çamlıbel ve Behçet Kemal Çağlar tarafından yazılan 10. Yıl Marşı söylendi (29 Ekim).

1936: Türkiye-Yugoslavya Ticaret Antlaşması imzalandı (28 Ekim).

1937:Türkkuşu paraşüt kulesi hizmete açıldı (28 Ekim). Ankara İstasyonu yeni gar binası hizmete açıldı (29 Ekim).

1938: Cumhuriyet’in 15. yıldönümü bütün yurtta büyük şenliklerle kutlandı. Hastalığı ilerleyen Atatürk’ün 15. Cumhuriyet Bayramı münasebetiyle Türk Ordusuna son mesajı, Başbakan Celal Bayar tarafından Reisicumhur adına okundu (29 Ekim).

1939: TBMM yeni binasının temeli atıldı (26 Ekim).

1944: Fevzipaşa-Malatya-Diyarbakır-Kurtalan demiryolu hizmete açıldı (29 Ekim).

1945: Ankara, Saraçoğlu Mahallesi hizmete açıldı (30 Ekim).

1951: Ankara Arkeoloji Müzesi Hitit Eserleri Salonu açıldı (30 Ekim).

1952: Ankara Devlet Hastanesi’nin temeli atıldı (28 Ekim).

1953: Seyhan Barajı’nın temeli atıldı (25 Ekim). Gaziantep-Narlı demiryolu hattı hizmete açıldı. Adana Santralı hizmete açıldı (26 Ekim). Bayar, Ankara Çimento Fabrikasının temelini attı (2 Kasım).

1955: Elazığ Çimento Fabrikası hizmete girdi (25 Ekim). Genç-Muş demiryolu hizmete girdi (26 Ekim).

1956: Türkiye, Milletlerarası Atom Enerjisi Ajansı statüsüne katıldı (26 Ekim).

1961: İlk Türk yapımı otomobil Devrim, Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'e armağan edildi (29 Ekim).

1962: Ankara Şeker Fabrikası hizmete girdi (29 Ekim).

1964: Tatvan-Muş demiryolu hizmete açıldı (25 Ekim).

1973: Iğdır Ovası’nı sulayacak olan Arpaçay Barajı anlaşması Türk-Sovyet delegeleri tarafından Ankara’da imzalandı (26 Ekim). Sakarya Şehitler Anıtı açıldı (27 Ekim). Sivas’ta kurulması kararlaştırılan Cumhuriyet Üniversitesinin hazırlıkları tamamlandı (29 Ekim). İstanbul Boğaz Köprüsü Korutürk tarafından törenle açıldı (30 Ekim). 26 Ekim saat 13.30’da başlayan Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 50. Yıldönümü Şenlikleri 30 Ekim akşamı sona erdi.

1975: 7 milyona çıkan İstanbul-Aksaray geçidindeki son köprü de trafiğe açıldı (27 Ekim).

1977: Denizaltı petrol araştırma gemisi Hora araştırma için Ege’ye açıldı (31 Ekim).

1981: Hürriyet gazetesi Amerika’daki okurlarına günü gününe ulaşmaya başladı (29 Ekim).

1987: Cumhuriyetin 64. yılında yerli yapım F-16 uçağı uçtu (29 Ekim).

1992:Kazakistan ve Türkmenistan, ilk büyükelçiliklerini Ankara'da açtılar (29 Ekim).

1998: Azerbaycan, Gürcistan, Kazakistan, Özbekistan ve Türkiye, Hazar ve Orta Asya petrollerinin batı pazarlarına Bakü Tiflis Ceyhan Petrol Boru Hattı'yla ulaştırılmasına ilişkin Ankara Deklarasyonu'nu imzaladılar. Cumhuriyetin 75. Yıldönümü bütün yurtta, dış temsilciliklerde ve KKTC’de coşkuyla kutlandı (29 Ekim).

2013: Asya ile Avrupa arasında denizin altından demiryolu ulaşımını sağlayacak Marmaray, törenle açıldıve ilk sefer Üsküdar'dan Yenikapı'ya düzenlendi.Türkiye ile Japonya arasında Sinop'a yapılacak nükleer santral için imzaları atıldı (29 Ekim).

2018: Tamamlandığında 6 bağımsız pisti, 500 uçak kapasitesi ve yıllık 200 milyon yolcu kapasitesiyle dünyanın en büyük havalimanı olacak İstanbul Havalimanının 1.fazının açılış töreni gerçekleştirildi. 95. yılında, 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı resepsiyonu İstanbul Yeni Havalimanı’nda yapıldı (29 Ekim).

* * *

Gördüğünüz gibi 29 Ekimlercumhuriyet tarihimiz boyunca hep önemli gelişmelere zemin olmuş.

Elbette cumhuriyetin tüm kazanımlarını sadece bu maddi gelişmelerle anlatmak olası değil.

Gönlüm sosyal hayattaki diğer kazanımlarımızı da bir kez daha hatırlayalım istiyor.

Ancak bu noktada yazımı daha fazla uzatmadan sözü ilköğretim çağındaki yeğenimden duyduğum anlamlı bir şiire bırakmak niyetindeyim.

Yaklaşan 10 Kasım’da cumhuriyetimizin kurucusu Atatürk’ü daha iyi anlayabilmek ve açtığı yolda gösterdiği hedefe hiç durmadan yürüyebilmek dileğiyle…

SEN VARSIN ATATÜRK'ÜM HER ŞEYİMİZDE

Bugün yatağımdan hür kalkıyorsam,

Ekmeğim ak suyum berraksa,

Ağaçlar çiçek açıyor

Topraklar ısınabiliyorsa,

Sesim gür çıkıyor

Özgür özgür bakabiliyorsam,

Sen varsın gözbebeklerimde

Sen varsın Atatürk'üm sen varsın.

Yazabiliyorsam gönlümce

Okuyabiliyorsam...

Kazabiliyorsam toprağımı

Gün ışığında çapa kürek elde,

Çalışabiliyorsam gece gündüz

Ekip biçebiliyorsam dileğimce,

Sen varsın yüreğimde

Sen varsın Atatürk'üm sen varsın.

M. Esat TOZKOPARAN