Haşgeş

Haşgaş

Haşaş

Haşeş

Bilimsel adıyla papaver somniferum

Hititler’de haşşati

Namı değer haşhaş.

Doğanın insanlığa keyif verici,şifacı armağanı.

Tarlada olgunlaşıp kuruyan haşhaş dallarının rüzgarla birbirine sürtünmesinden çıkardıkları haşşırtı sesinden ismini aldığı söylenir.

     Afyon,Afyon olalı topraklarında haşhaş yetişir.M.Ö 1330 Şuhut Synnada mevkisinde bulunan haşhaş kapsülü figürlü bronz sikkeler Afyon’da binlerce yıldır üretildiğinin göstergesidir.

1528-1572 tarihli Osmanlı Tahrir Kayıtlarında 

Karahisar-ı Sahip sancağından Öşr-i afyon vergisi alınması topraklarında haşhaş yetiştiğini kanıtlar.

Evliya Çelebi 17. Yy da Karahisar-Sahip şehrine “Burası Afyon diyarı olduğundan,yöre halkının suratları sararmıştır” diye yazmıştır.

Osmanlı Dönemi,Cumhuriyet Dönemi en önemli ihraç ürünü haşhaştır.

Afyon büyük pay sahibidir.

1933 yılında haşhaş üretimi izin verilen şehirlerden biri Afyon’dur.Sonraki yıllarda Afyonkarahisar’da haşhaş üretimi 1971-1974 dünya çapındaki yasaklara rağmen kontrollü devam etmiş, Bolvadin Alkaloid Fabrikası kurulmuştur.Haşhaş çizilip işlenerek ağrı kesici,morfin,ilaç yapılmaktadır.İzinsiz haşhaş ekimi,çizilip öz suyu çıkarılması suçtur.Haşhaş yeşil reçeteli ilaçların hammaddesidir.

Bağımlılık yaratan,keyif verici bitki haşhaşa Afyon’lu haşgeş der.

Tohumu,dalı,yeşili,kapsülü zerresi telef edilmez Afyon’da.

Yeşiline afıyan denir.Afyon’lu afıyana özel şepit eder çiğ çiğ dürünür.Erinen çarşı ekmeğinin içini çıkarır,yunmuş afıyanlara tuz eker,arasına koyar,yer.Pazarlarda afıyan satılır.Salatası yapılır.

     Doğa ana haziranda Afyon tarlalarında mor beyaz gelinciklerini salındırır.Haşgeş çiçeklerinin güzelliği Afyonlu’ya maniler dizdirir.Türküler yaktırır.

Fıkralarına konu olur.

    Zem zem çiçek

    Zem boy çiçek

    Güzelcene açıvemiş

    Ben boy çiçek

    Zem zem çiçek 

    Zümrüt tozlu çiçek

    Arşın ayaklı dosdoğru çiçek

    Çim çim çiçek

    Çim boylu çiçek 

    Ebece kokulu 

    Gelincik çiçek

Haşgeşin mor beyaz çiçekleri Afyon’un simge renkleridir.

     Haşgeş çizimi devlet kontrolünde yapılır.Tarladan hasatına haşgeş gırması denilir.Tohumu,kapsülü,sapı,yağı işe yarar.

Afyon’lu velinimetinin her zerresinden faydalanır.Dilinden düşürmez…

    Gazık ucunda garga

    Bivurdum yıktım arga

    Boynunu gırdım bibaktım

    İçi dolu gavurga 

    Ağec başında haşgeş

    Bağrımın gülü ayy gardeş

    Acep o gün olma mı?

    Gavuşek bacı gardeş

    Ağec başında haşgeş

    Yıkılsın şo dağınan daş

    Sen orada ben burda

    Nası dayancem ayy gardeş

    

    Ağec üstünde haşgeş

    Bülbül sedalı gardeş

    Aradan yadeller çıksın

    Barışak bacı gardeş

Afyon’un eskileri haşgeş yağının tadını,faydasını iyi bilir.Otpazarı Fakı Paşa Mahallesindeki Yağ Hali’nde uzun yıllardır haşgeş yağı çıkarılır.Halde 1971 haşhaş üretimi yasaklarından önce 25 haşgeş yağcısı varken zamanla 2 işletme kalmıştır.Haşgeş yağcılığı babadan oğula geçmesi gereken kültürel bir zanaattır.

Haşgeş yağcıları kendi üretikleri yağın yanında müşteriden gelen haşgeşlerinde yağını çıkarırlar.

Haşhaş yağı çıkarılması:

Haşgeş tohumlarının içindeki gavuzlar yani gırma işlemi sırasındaki kapsül,sap gıymıkları özel elekten geçirilerek elenir.

Bir demir(+-12kg)haşgeş ezme makinesine konularak iyice ezilir.

105 derece sıcaklıkta 3 dakika pişirme kazanında gavrulur.Tavında gavrulmazsa köpürür,yağ çıkmaz,posalı olur.

Gavruluk haşgeş kıl torbaya konulur.

Yağ baskısı altında preslenerek yivli mengeneyle iyice sıkılır.5.5kg yağ çıkarılır.

Yağ sırığı ile karıştırılır.

Yağı tenekelerde dinlenmeye bırakılır.Haşhaş yağı dinlenmeden kullanılamaz ve satılamaz.

Özel tavalarda yakılarak içinde kalmış olan uyuşturucudan tamamen arındırılır.

Yağın posası küspeler kalıplanır.Kötürgeyle dizilir.Bir demir haşhaş tohumundan 6,5 kg küspe çıkar.

Haşhaş yağı demir,kalsiyum ve e vitamini bakımından zengindir.

Haşhaş yağı eksi 27 dereceye kadar donmaz.

Haşhaş yağı mideyi rahatlatır.Sindirim sistemini düzenler.

Haşhaş yağı içeriğinde hiçbir uyuşturucu madde yoktur.

Haşhaş yağı kalbe iyi gelir.

Haşhaş yağı sinir sistemini rahatlatır.

Afyonlu Yağ Halinden “Dinleniğinden haşgeş yağından ve” diyerek alır.

 1940 2.Dünya Savaşı yılları ve sonrasında yapılan iktisattan Afyon’da etkilenmiş.

Kendi imkanlarıyla veya Yağ Hali esnafının iki kişi ile çalışan yağ elciği makinelerinde çıkardığı haşgeş yağını yemeklerinde kullanmışlardır.

Mercimekli bulgur pilavının üzerine kızdırılıp dökülen haşgeş yağının tadını bilenler; günümüzde de bu yağdan vazgeçemez.

Haşgeş yağı ile yapılan badılcan musakkası nefistir.

Salatalara hoş bir tat verir.

Hamur işlerinin her türlüsünde kullanılır.

Haşgeş yağının damakta bıraktığı kokusunu Afyon’lular çok sever.

Pilavı tane tane olur.

Etli yemeklere yakışır.

Haşgeş yağının rahatlatıcı etkisi olduğundan ayak,diz,el,kol masajı yapılır.

Afyon tarihi evlerinin bir çoğunda alt kattaki küçük kışlık oturma odası kolay silinebildiğinden mavi ve yeşil yağlı boya ile boyanmıştır.Tahta pervazlar yağlı boyadır.Donmadığından ve parlaklık verdiğinden inceltici olarak haşgeş yağı karıştırılır.

Kapı menteşelerine sürülürse uzun süre gıcırdamaz.

Makine dişlilerinde kullanılır.

Yağlı boya tablolarda palette haşgeş yağı ile inceltilen renklerle yapılan resimler daha canlı ve parlak olur.

Haşgeş yağında bekletilen tinerle temizlenmiş yağlı boya fırçaları donmaz.

Haşgeş yağı cilde sürülürse canlandırır,güzelleştirir.

Afyonlu haşgeş yağının kıymetini yeniden hatırlayacaktır.

Haşgeş ezmezi,sürtülmüş haşgeş Afyonlu’nun vazgeçilmezidir.

Afyon’da nerdeyse her evde haşgeş daşı vardır.Ortalama 40’a 70 boyutlarında 20cm eninde ucuna doğru incelen eğimli  dikdörtgen oyma antrasit veya kara taştır.İki elle tutamacı olan altı düz kübik taşla üzerinde ileri geri gıyneştirilerek çalışılır.

Önce haşgeş tohumu yakmadan karıştırılarak kokusu çıkana kadar kavrulur.Yanarsa ezmesi acı olur.Haşgeş gavurgası sıcakken taşa azar azar dökülerek ileri geri bastırarak sürtülür.İkinci tur ezilen haşgeşler hızla daştan geçirilir.Daha yağlı olur.Haşgeş sürtmeye gelince zahmetinden kimse yaneşmez.Sürtülmüşünü hapazliyen ağzına atar.Haşgeş ezmezi pekmezle karıştırılıp kahvaltı sofralarında bulundurulur.Şerbetle karıştırılırsa haşgeş ezmesi nefis olur.Afyon ev ekmeğiyle uyumu damakta harikalar yaratır.Haşgeş ezmesi üzerini geçene kadar yağlanıp sıkıca kapatılırsa buzdolabında 6 ay bozulmadan durabilir.Küçük parçalar halinde dondurucuda 1 yıl saklanabilir.

Uzun ömürlüdür.

Haşgeş ezmezi ile yapılan mercimekli bükme Afyon kadar ünlüdür.

Afyon katmeri bol haşgeşlidir.

Ağzıaçığın az haşgeşlisi,lokulun bol haşgeşlisi makbuldür.

Budala Afyon patatesi ve Afyon haşgeşinin gucakleştiği böreğidir.

Göbekli böreğine tadını veren haşgeşidir.

Öğmenin haşgeşlisi kahvaltı ekmeğidir.Yanında yağlı bir peynir,çay yeter.

Hamırsıza çiğ haşgeş serpilirse güzel olur.

Afyon’un haşgeşli pidesi meşhurdur.

Hepsi bir yana ,yeni pişmiş bir dilim ev ekmeğine haşgeş ezmesini sürüp üzerine toz şeker serpilirse tadına doyulmaz.

       Haşhaş afyondur.Tıbbi ağrı kesici ilaç hammaddesidir.Morfindir.

Vücudun dahili ve harici bütün ağrılarında kullanılır.Melonkoliyi gidermekte etkindir.

Tarih boyunca şiddetli ağrı tedavilerinde afyon diğer bitkilerle karıştırılarak organlar iyileştirilmiştir.

Afyon’da doğan bir çok bebek mercimek büyüklüğünde afyon yutmuştur.Bebekler uyumuyor devamlı ağlıyor eziyet ediyorsa haşhaş tohumu suda kaynatılır,sütüne karıştırılır,içirilir.

Haşhaş tohumu emziğine bulanıp ağzına verilir.

Gavuz kaynatılıp içirilir.

Eziyeti bitmiyorsa haşhaş tarlasına yatırılır.

Afyon’lu çiftçiler güneşin annecinde haşgeş tarlasına uzanır,terlerler.

Haşgeş kokusunun,azotlu toprağının 

eklem ağrılarına,romatizmaya ve

sırt ağrısına iyi geldiğini söylerler.

       Haşhaş kapsülleri sapıyla koparılır,rengarenk boyanarak vazolara konularak ev aksesuarı yapılır.

Haşhaş küspesi mandalar başta olmak üzere büyükbaş ve küçükbaş hayvanlara yem yapılır.Birinci kalite süt elde edilir.

Afyon Kaymağının kalitesini besin değerini yükselten haşgeş küspesidir.

Haşhaş gavuzları,sapları yakacak olarak kullanılır.

       Resmi kayıtlarda Afyon’da afyonman yoktur ibaresi vardır.

Haşhaş Afyonkarahisar’da kafa yapmaz,

Anca haşgeş gafalı yapar