Evim evim,güzel evim.
Evim evim,dört duvar sığınağım.
Evim evim,başımın üstündeki damım.
Evim evim,can kurtaranım,korunağım.
Bu dönemde evlerimizin kıymetini anlatmaya yeni kelimeler icat etsek yeridir.
Doğup büyüdüğümüz,çocukluğumuzun geçtiği evler nedense rüyalarımızın değişmez mekanıdır.
Afyon Kalesi’nin eteğindeki tarihi mahallede,sokağa bakan su basmanı kara daşdan,geri kalanı ahşap,iki katlı evin işlemeli tahta gapısına vurulur.Gelen bayan misafirse sağ el şeklindeki tokmaktan,erkekse sol el şeklindeki tokmaktan ses çıkar.Ev sahibi geniş aralıkdan dızıkır,sürgünün demirini yana gaydırerek gapıyı aça.Eski tahta kapıların anaddarları,sanki şehrin gapısını açceymiş gibi goca demirdendir.Gapıyı anaddarınan önden açcesen tokmaktan dutup kendine doğru çekmen,sona guvvetlice kakmen lazım.
Gapılar genelde gaverengi veya eskitilmiş haki rengindedir.Oda gapıları ve sokak gapısının zemberekleri işlemelidir.Evlerin dış cephe boyaları mavi,camgöbeği,yeşil,mor en çokta beyaz kireçlidir.Tahta çerçeveleri ya aynı renklerde yağlı boya yada verniklidir.
Şimdi evlere yapılan son restorasyonlarla rengarenk gökkuşağına benziyor mahallelerimiz.
Dış gapının gıyısında camı sokağa açılan hela vardır.Çeşmenin mermer yalağı yani lavobonun üzerinde ayna,sabunlukta mis kokulu elsabunu,duvardaki çivide havlu asılıdır.
Kömürlük bazı evlerde girişte bodrumda, bazılarında ahırın yanında arkada olur.
Daş dabanlı aralığın(koridorun)sonunda arkalığa(garlık) çıkan kapı olur.Garlık evle ahırı ayıran geniş havalandırmadır.Evveli evlerde inek,dombey beslenir,sığıra sürülürdü.Garlıkta bacalı ocak yakılır hem ahırın çeriçöpü temizlenir hemde gazanda su gaynatılırdı.Evin duvar gıyısındeki oyma esbab daşında elde sürte sürte çorap,çamaşır yunardı.
Aralıkdeki tahta,dönemeçli,işlemeli korkuluklu merdimeninen üsgata çıkılır.Arkalığa giden taş koridordan en az iki basamak yüksekte,tabanı tahta döşemeli bölümde mutfak,oda,merdimen vardır. Yükseltilmesinin nedeni sığırdan gelen hayvanlar,yaşam alanına uğramasın arkalığın kapısından ahıra geçivesinler.Aralık dediğimiz koridorda büyük halı yıkanır,kilim çiğnenir.Sıra sıra dizilmiş büyük daban taşlarının üzerinde evin çocukları sekme,top oynar,ip atlarlar.
Evin mutfağı arkaya bakar,genelde açık planlıdır.Cam önünde çoğu çeşmesiz olmak üzere mermer tezgah,ocaklı fırın ve teldolav vardır.Buzdolabı,üzerinde etamin işlemeli örtüsüyle duvar gıyısında durur.Her mutfakta gatmer,şepit bükmesi,yufka etmiye tüplü sacocağı bulunur.Merdimen altının içi ne olur ne olmaz goca sıçan çıkmasın diye mozaiklenir.İçi dolap şeklinde kapatılır.
Eğer kiler yoksa un,gışlık sovan,patetes,yecek,içcek buraya gonur.
Alt gatta sokağa bakan,camları demir korkuluklu,daban tatdalı,oturma odası veya gışodası vardır.Odanın içinde pencerenin önünde kök yastıklı,minderli sedir,karşılıklı iki gıyısında gömme dolap,duvarda gömülü işlemeli ıraflık,bacagaşı,gapıya doğru soba bulunur.Sobanın altına muşamba,yere büyük kilim serilir.Odadaki yüklükde banyo yapılır.Ortasına konan tahtanın üzerine de yatak,yorgan,yastık konulur.Yüklük kapısı mekanizmasını herkes bilmez,açan kapayamaz.Oda genelde açık mavi,yeşil renginde veya beyaz kireçlidir.Raflık,dolap kapakları,tahta çerçeveler aynı renk yağlı boyalıdır.Evin ettiyarları burda yatarlar.
Gomşuluk ilişkileri de ahşap ev kadar sıcaktır.
Üç beş gün evden çıkılmazsa,komşu bu odanın camına tıkıla”Ölü müsün?Diri misin? Gızgızım!Kaç gündür sesiniz soluğunuz çıkmeyo,görükmeyonuz huuu…”der ünne.Evin yaramaz çocukları bakkaldan külahta aldıkları günaşığı çitle,gabuklarını geri külaha dolduru sokağa atarlar,kikir kikir beklerler,biri alınca hıkır hıkır güler eğlenirler.Tongaya düşen gomşu”Bubene yenisini aldıren de görün siz”der güle geçe…
Merdimenden iki üç basamak birden hopliye zıpliye,evi zıngıldaterek üst kat hole çıkılır.Üskatın beş altı pencereyle sokağa bakan bölümünde büyük salon,misafir odası olur.Odada cam önünde boydan boya üzerinde kıyısı dantelli,güllü dallı işlemeli kanaviçe örtülü kök yastıklar,halı üstünde minderli sedir vardır.Ottunmu camdan galeyi seyret gari.İki gıyıda gömme dolav,büyük raflık,baca gaşı,yüklük,soba olur.Orta yere iki halı serilir.Tahta tavanı,lamba kenarı Türk motifi işlemelidir.Büyük oda kapısının gıyısındeki büfenin içinde evin hanımının bibloları,pek gıymetli çay kahve takımları el yapımı dantellerin üzerinde sergilenir.
Yazın veya galebeşlik misafir geldiğinde bu odada oturulur.Aniden geliveren ele güne garşı kepaze olmamak için daima temiz tutulur.Dili olsada anlatsa bu oda düğünü derneği,geleni gideni demiya…
Üskatta gelinin odasında çeyiz sandığı,garyola,gardolabı,tuvalet aynası,beşik soba ve yüklük vardır.İzinsiz girilmez.Gelin iki taneyse aynı şekilde bir oda daha döşenir.
Sandık odası dediğimiz oda bazen gelinin mini mutfağı bazende kiler olarak kullanılır.Odaların penceresi arkaya bakar.Bir oda daha varsa ya evin gencine yada toruna verilir.Genelde evler üstte üç odadır.Bazı evlerin çatıda teras odası vardır.
Gayınna,gaynata,oğlan,gız,gelin,torun, bubanne dede yıllarca nesiller yetiştirdi kaç aileye yuva oldu bu ahşap evler...
Afyon’da 18 mahalle,16 cami,10 türbe,1 kilise kalıntısı,14 çeşme,3 hamam,214 konut kentsel sit alanı içindedir.
1902 büyük yangınından sonra Türk çadır hayatından esinlenerek aslına uygun yapılan görmüş geçirmiş bu evler Afyon’un bilir kişileridir.
Afyon evlerinin dışı siz değerli misafirlerimizi,içi de anılarımızdan ötürü bizi yakar.
Topleşin bigün,buyrun gelin bekleriz.
